Er zijn verschillende rechtsvormen die een organisatie kan hebben, rechtsvormen zonder of met rechtspersoonlijkheid. Voor al deze rechtsvormen geldt dat je een notaris moet inschakelen om een rechtsvorm op te richten.
Een rechtsvorm met rechtspersoonlijkheid, oftewel een rechtspersoon, kan alles wat een handelingsbekwaam persoon ook kan. Dat wil zeggen dat de rechtspersoon bezittingen en schulden kan hebben en verplichtingen aan kan gaan net als een natuurlijk persoon. Deze rechtspersoon kan dus ook rechtszaken beginnen of aangeklaagd worden. De handtekening van de bestuurder geldt daarbij als een handtekening van de rechtspersoon. Alleen bestuurders zijn bevoegd om namens de rechtspersoon op te treden. Of iemand bevoegd is om afspraken aan te gaan op naam van de rechtspersoon kan worden nagegaan in het register van de Kamer van Koophandel.
Het belang van een rechtspersoonlijkheid
Voordeel van het oprichten van een rechtsvorm met rechtspersoonlijkheid is dat de achterliggende bestuurders en vennoten niet met hun privé vermogen aansprakelijk zijn. De rechtspersoon gaat zelf verplichtingen aan op eigen naam. Bij een eventueel faillissement zijn de eigenaren en bestuurders dan ook niet persoonlijk aansprakelijk. Bij een rechtsvorm zonder rechtspersoonlijkheid is een eigenaar wel met het privé vermogen aansprakelijk voor de schulden van de rechtsvorm.
Hieronder worden naar Nederlands recht de verschillende rechtsvormen die organisaties kunnen hebben besproken.
Rechtsvormen zonder rechtspersoonlijkheid
De eenmanszaak
De meeste ondernemers kiezen voor een eenmanszaak. Die kun je snel en eenvoudig oprichten en bij een startende onderneming zijn er belastingvoordelen. Nadeel van de eenmanszaak is dat je persoonlijk met je privé-vermogen aansprakelijk bent voor de schulden van het bedrijf.
Vennootschap onder firma (VOF)
Als je samen met andere ondernemers een bedrijf begint kun je kiezen voor een vennootschap onder firma. Alle vennoten brengen iets in de vennootschap onder firma (VOF) Bijvoorbeeld geld, goederen of arbeid. Een minimumkapitaal is niet nodig. De vennoten zijn ieder hoofdelijk aansprakelijk ook met hun privé-vermogen voor alle schulden van het bedrijf, en dat betekent dat de onderlinge relaties goed moeten zijn vooral als de onderneming in zwaar weer komt. Regel bij oprichting ook hoe de verdeling plaats vindt als er in de toekomst problemen zijn met de onderneming of de onderlinge verhoudingen.
Commanditaire vennootschap (CV)
Als je een onderneming wil beginnen, maar je hebt te weinig kapitaal dan kun je naar een geldschieter zoeken. Je kunt dan gaan voor de commanditaire vennootschap. De geldschieter wordt de (stille) vennoot (ook wel commanditaire vennoot genoemd) en heeft zo een directe band met je bedrijf. Ook hier geldt dat de vennoten (inclusief de commanditaire vennoot) aansprakelijk zijn ook met hun privé vermogen voor alle schulden van de onderneming.
Maatschap
Als je je beroep beroep samen met anderen als zelfstandig ondernemer wil dan kan dat met een Maatschap. Bijvoorbeeld als tandarts, architect, fysiotherapeut, agrariër of advocaat. In een maatschap beoefen je je beroep uit samen met je partners (maten) onder een gemeenschappelijke naam. Als hoofdregel geldt dat de maatschap allereerst zelf aansprakelijk is. Hoewel een maatschap geen rechtspersoonlijkheid heeft, is zij wel aansprakelijk voor handelingen verricht namens of toerekenbaar aan de maatschap. De aansprakelijkheid van de maten staat ‘naast’ de aansprakelijkheid van de maatschap. Als er sprake is van een deelbare prestatie dan hoeft het niet zo te zijn dat één maat voor het geheel wordt aangesproken, maar dat de maten in gelijke delen verantwoordelijk zijn voor de betaling. Het is dus iets ingewikkelder dan bij een vennootschap onder firma, maar uiteindelijk is iedere maat aansprakelijk voor de activiteiten die de maatschap onderneemt.
Rechtsvorm met rechtspersoonlijkheid
Besloten vennootschap (BV)
Zoals gezegd is voordeel van het oprichten van een rechtsvorm met rechtspersoonlijkheid dat de achterliggende bestuurders en vennoten niet met hun privé vermogen aansprakelijk zijn. Maar let op, als je bij een bank komt om een lening te regelen voor de expansie van je BV kan de bank met aanvullende voorwaarden komen. Bijvoorbeeld dat je ook met je privé-vermogen garant moet staan voor het geval je bedrijf problemen krijgt met het aflossen van het vreemde vermogen dat door de Bank verstrekt is.
Het kapitaal van een besloten vennootschap is verdeeld in aandelen, die in bezit zijn van de aandeelhouders. De hoogste macht ligt bij deze aandeelhouders (de Algemene vergadering van Aandeelhouders AvA). De bestuurders geven de dagelijkse leiding aan het bedrijf. Een bv kan ook een raad van commissarissen hebben, die toezicht houdt op het bestuur. Bij kleine bv’s is de bestuurder vaak ook de enige aandeelhouder en is dan directeur én grootaandeelhouder (DGA).
Naamloze vennootschap (NV)
Een Naamloze Vennootschap (NV) waarvan het kapitaal is verdeeld in aandelen, net zoals bij een besloten vennootschap (bv). Maar er zijn ook verschillen. Een NV kent naast aandelen op naam, ook aandelen die vrij verhandelbaar zijn op de beurs (aandelen aan toonder). Bij een bv kunt je de aandelen op naam alleen via de notaris overdragen. Voor een BV geldt vrijwel geen minimale waarde voor het aandelenkapitaal dat u uit moet geven (€ 0,01). Bij een NV is er wel een minimumbedrag: € 45.000.
Vereniging
Als je met anderen wil samenwerken om zonder winstoogmerk een bepaald doel te bereiken, bijvoorbeeld om met de zelfstandige winkeliers het winkelcentrum aanpakken en te verbeteren, samen te sporten of muziek te maken, hobby’s etc. Dan kunt je kiezen voor de Vereniging als rechtsvorm. Een vereniging bestaat uit leden (minimaal 2) en heeft een bestuur voor de dagelijkse gang van zaken. Het bestuur heeft de eigenstandige verantwoordelijkheid te handelen conform de doelstellingen van de verenigingen en legt periodiek verantwoording af bij de Algemene Leden Vergadering (ALV). De ALV benoemt en déchargeert het bestuur.
Coöperatie en onderlinge waarborgmaatschappij
De coöperatie is een bij notariële akte als coöperatie opgerichte vereniging. Een coöperatie wordt opgericht om met samenwerking van de leden in bepaalde stoffelijke behoeften te voorzien door het sluiten van overeenkomsten met die leden. Bijvoorbeeld een aantal boeren die samen een zuivelfabriek oprichten als coöperatie. De boeren sluiten een overeenkomst om hun melk te leveren en te laten verwerken. Of ondernemers organiseren zich in een coöperatie om samen in te kopen en daarmee schaalvoordelen te behalen of gaan gemeenschappelijk hun marketing te doen.
Omdat de coöperatie als basis de vereniging heeft, zijn ook vrijwel alle wettelijke bepalingen over de vereniging van toepassing op de coöperatie. De coöperatie heeft net als de vereniging leden. Het grootste verschil met de vereniging is echter dat de coöperatie wél winst onder haar leden mag verdelen en de vereniging niet. De coöperatie is dus anders dan een vereniging een onderneming.
Onderlinge waarborgmaatschappij
De onderlinge waarborgmaatschappij is een vereniging waarbij in de notariële akte is opgenomen dat zij een onderlinge waarborgmaatschappij is. Dat houdt dus in dat in beginsel de regels voor de vereniging van toepassing zijn. In tegenstelling tot een vereniging mag de winst onder haar leden verdeeld worden. De onderlinge waarborgmaatschappij mag enkel het verzekeringsbedrijf uitoefenen en moet dan ook in de statuten hebben staan dat het doel is om met haar leden verzekeringsovereenkomsten te sluiten.
Stichting
Een stichting is een ondernemingsvorm die niet primair is gericht op het maken van winst. Sociale of maatschappelijke doelen voeren hierbij de boventoon. Wil je een bepaald maatschappelijk, sociaal of ideëel doel realiseren, zoals b.v. natuurbehoud, hulp aan andere mensen of de verspreiding van cultuur richt dan een stichting op. Je mag winst maken, maar die moet gebruikt worden voor een maatschappelijk/sociaal doel in het verlengde van de doelstellingen van je organisatie.
De stichting is een zelfstandige rechtsvorm, waardoor het bestuur zelf maar beperkt privé aansprakelijk is voor de gevolgen van het handelen van die stichting.
Zij kunnen voor hun werk wel een vergoeding ontvangen, maar ze zijn niet in loondienst. Een stichting is dus een handig instrument als je een bepaald (ideëel) doel wilt vervullen, maar er zelf niet aansprakelijk voor wilt zijn. (Je bent overigens wel aansprakelijk als er sprake is van onbehoorlijk bestuur). Stichtingen komen aan geld voornamelijk door donaties, erfenissen, leningen en soms ook subsidies.